Piernik świąteczny – polska tradycja na Boże Narodzenie

Święta Bożego Narodzenia to jeden z najpiękniejszych okresów w roku. Jest to moment, kiedy możemy zatrzymać się na chwilę. W gronie najbliższych spędzić przyjemnie czas, cieszyć się ciepłem i aromatem korzennych przypraw wypełniających dom. Tak jak lukrowana babka podczas Wielkanocy, tak piernik w Boże Narodzenie, wprawiają nas w świąteczny nastrój. Skąd jednak pochodzą te tradycje? Co symbolizuje piernik i jak w szybki, ale tradycyjny sposób go przygotować? Dowiedzmy się!

Skąd wzięły się pierniki?

Piernik to symbol miast zlokalizowanych w północnej Europie. Już od czasów średniowiecznych uczestniczyły one w słynnym i bardzo ważnym szlaku handlowym “Hanza”. Miasta te, od nazwy szlaku, określano jako “hanzeantyckie”, a sam piernik nierzadko stanowił element wymiany handlowej i był swego rodzaju “walutą”.

Pierwsze doniesienia o piernikach pochodzą z XIII/XIV wieku. Tradycję wypieku pierników rozpoczęli zakonnicy, przygotowując ciasta posmarowane miodem – miodowiniki. Każdy zakon, każde miasto, szczyciło się swoją unikalną i ściśle strzeżoną recepturą. Nawet do dzisiaj wielu twórców pierników np. Pierniki Toruńskie mówi o tym, że korzystają z receptur mających setki lat, a dokładne proporcje składników i sposób przygotowanie jest tajemnicą.

W Polsce do miast hanzeantyckich należał Toruń, Szczecin i Gdańsk. Były one ważnym punktem na mapie handlowej Europy i miały lepszy dostęp do drogich i cennych składników takich jak np. przyprawy korzenne. Stąd po dziś dzień znamy i smakujemy pierniki toruńskie czy szczecińskie.

Początkowo pierniki stanowiły produkt na tyle cenny, że przepisywane były jako lek i gościły w domach tylko najzamożniejszych Polaków. Wraz z biegiem lat te słodkie wypieki stawały się coraz bardziej popularne, a z czasem, od święta, zaczęły się pojawiać na dworach chłopskich. Mimo iż obecnie stanowią tylko słodką, bożonarodzeniową przekąskę, to w przeszłości wykorzystywano je jako środek poprawiający trawienie, posiłek dla żołnierzy czy zakąskę do alkoholu.

Piernik – symbol bogactwa

Tradycyjnie piernik przygotowuje się z jajek, mąki żytniej i pszennej, miodu i przypraw korzennych – cynamonu, imbiru, goździków i kardamonu. Wiele z tych składników charakteryzowało się wysoką ceną i niską dostępnością. A więc piernik był towarem luksusowym. Przygotowywany z dodatkiem orzechów, suszonych owoców czy czekolady stanowił duży rezerwuar energii i składników odżywczych. Wypiekany wyłącznie na święta miał symbolizować dostatek, bogactwo i majętność, a w okresie zimy, kiedy nie ma wielu świeżych produktów, dostarczać energii.

Rodzaje pierników

Wśród podstawowych rodzajów pierników wymieniamy te gotowe niemalże od razu po wypieczeniu, a także długodojrzewające. Zgodnie z tradycją ich przygotowanie należy rozpocząć jeszcze w listopadzie. Wtedy mamy szansę, że akurat na święta dojrzeją, będą miękkie i aromatyczne.

Pierniki to przysmaki, które podbiły serca mieszkańców wielu europejskich miast! Wśród tych polskich wyróżniamy:

• pierniki toruńskie;
• pierniki szczecińskie;
• pierniki gdańskie.

Na świecie znane są także pierniki pochodzące z Amsterdamu (Holadnia), Norymbergii (Niemcy) czy Pardubic (Czechy).

Wartość odżywcza piernika świątecznego

Tak jak wyżej wspomniano, piernik przygotowany w sposób tradycyjny – z miodu, jajek i pełnoziarnistej mąki to rezerwuar wielu cennych składników odżywczych. Chcąc oszacować jego wartość odżywczą, należy także pamiętać o opcjonalnych dodatkach – suszonych owocach, orzechach i nasionach.

W związku z tym, jak można się spodziewać, piernik to dosyć kaloryczny przysmak! Jedna porcja tego ciasta dostarcza około 300 – 350 kcal, stąd warto spożywać go z umiarem. Głównie kalorie pochodzą z węglowodanów i tłuszczów, a w mniejszej ilości także z białka. Jednakże są to dosyć zdrowe kalorie, ponieważ piernik zawiera wiele ważnych składników odżywczych. Są to np.:

• witaminy z grupy B;
• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K;
• składniki mineralne: magnez, wapń, fosfor, żelazo, potas, miedź, cynk, mangan.

Tradycyjny przepis na piernik świąteczny

Tradycyjne pierniki przygotowuje się nawet miesiąc przed Bożym Narodzeniem! Tego wymaga fermentacja ciasta. Jednakże nie każdy z nas ma na to czas, a i nie każdy z nas o tym pamięta! Jeśli ty należysz właśnie do tych osób, poznaj nasz przepis na piernik bożonarodzeniowy – gotowy niemalże od razu!

Smacznego!

Ilość porcji: 12.

Czas przygotowania: 30 min + czas pieczenia (około 1h).

Składniki

• Mleko spożywcze 1,5% tł. – 1 szklanka – 250 ml;
• Mąka żytnia typ 1850 – 1 i 1/4 szklanki – 160 g;
• Mąka pszenna typ 500 – 1 i 1/4 szklanki – 160 g;
• Otręby owsiane – 1 łyżka – 7 g;
• Jaja kurze – 2 sztuki – 100 g;
• Masło klarowane – około ⅓ pojemniczka – 150 g;
• Cukier spożywczy – 1 i ¼ szklanki – 250 g;
• Miód – 2 łyżki – 50 g;
• Proszek do pieczenia – 2 łyżeczki – 8 g;
• Mieszanka przypraw korzennych (do piernika) – 2 łyżki – 24 g;
• Cynamon – 1 łyżka – 8 g;
• Kakao prawdziwe – 2 łyżki – 20 g;
• Kawa zbożowa – 2 łyżki – 12 g;
• Powidła śliwkowe – 2 łyżki – 40 g.

Opcjonalne dodatki

• polewa czekoladowa;
• lukier królewski;
• dekoracje świąteczne;
• powidła śliwkowe;
• cukier puder.

Polecamy do czytania: Jak zrobić cukier puder?

Sposób przygotowania

1. Włącz piekarnik i nagrzej go do temperatury 180 st. C. Ustaw grzanie na funkcję góra – dół, bez termoobiegu.
2. Przygotuj formę do ciasta – „keksówkę” o wymiarach 12 x 25 cm. Od wewnątrz posmaruj ją masłem i obsyp otrębami.
3. Pozostałą ilość masła roztop w garnku, dodaj cukier i wymieszaj. Całość podgrzewaj na małym ogniu.
4. Gdy masło się rozpuści, dodaj kakao, miód, powidła i przyprawy (przyprawę do piernika i cynamon). Wymieszaj wszystkie składniki i podgrzewaj je na małym ogniu, cały czas mieszając, aż miód się rozpuści.
5. Zdejmij garnek z ognia i delikatnie przestudź zwartość. Dodaj pozostałe składniki: proszek do pieczenia, kawę zbożową, mleko i jajka. Wymieszaj wszystkie składniki szybko i dokładnie. Odstaw na bok.
6. Obie mąki przesiej przez sitko. Stopniowo dodawaj je do masy z garnka, cały czas mieszając zawartość, tak, aby nie powstawały grudki.
7. Przelej ciasto do formy i wstaw je do piekarnika.
8. Ciasto piecz przez około 1h temperaturze 180 st. C.
9. Wypieczone ciasto wyjmij z piekarnika i pozostaw je do ostudzenia.
10. Gdy ciasto całkowicie ostygnie, możesz polać je lukrem królewskim lub polewą czekoladową i przyozdobić świątecznymi dekoracjami np. gwiazdkami.

Piernik świąteczny – jak przechowywać?

Dobrze przechowywany piernik zachowuje świeżość i niezwykły aromat nawet przez kilka miesięcy! Zatem, jak go właściwie przechowywać?

Odpowiednie przechowywanie piernika warto zacząć od tego, że po wypieczeniu potrzebuje on czasu, aby zmięknąć. W zależności od przepisu może to trwać nawet kilka tygodniu. Jeśli zależy nam na czasie, w tym okresie warto przechowywać go w zawiniętego w ściereczkę z plasterkami świeżego jabłka. Natomiast, gdy piernik będzie już odpowiednio miękki, należy przełożyć go do szczelnie zamykanego pojemniczka lub torebki foliowej.

Bibliografia

1. M. Halbański. Leksykon sztuki kulinarnej. Warszawa, 1987.
2. Historia. Muzeum piernika. Dostęp online 08.12.2019.
3. H. Szajewska i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL 2017.