

Piernik świąteczny – polska tradycja na Boże Narodzenie
Święta Bożego Narodzenia to jeden z najpiękniejszych okresów w roku. Jest to moment, kiedy możemy zatrzymać się na chwilę. W gronie najbliższych spędzić przyjemnie czas, cieszyć się ciepłem i aromatem korzennych przypraw wypełniających dom. Tak jak lukrowana babka podczas Wielkanocy, tak piernik w Boże Narodzenie, wprawiają nas w świąteczny nastrój. Skąd jednak pochodzą te tradycje? Co symbolizuje piernik i jak w szybki, ale tradycyjny sposób go przygotować? Dowiedzmy się!
Skąd wzięły się pierniki?
Piernik to symbol miast zlokalizowanych w północnej Europie. Już od czasów średniowiecznych uczestniczyły one w słynnym i bardzo ważnym szlaku handlowym “Hanza”. Miasta te, od nazwy szlaku, określano jako “hanzeantyckie”, a sam piernik nierzadko stanowił element wymiany handlowej i był swego rodzaju “walutą”.
Pierwsze doniesienia o piernikach pochodzą z XIII/XIV wieku. Tradycję wypieku pierników rozpoczęli zakonnicy, przygotowując ciasta posmarowane miodem – miodowiniki. Każdy zakon, każde miasto, szczyciło się swoją unikalną i ściśle strzeżoną recepturą. Nawet do dzisiaj wielu twórców pierników np. Pierniki Toruńskie mówi o tym, że korzystają z receptur mających setki lat, a dokładne proporcje składników i sposób przygotowanie jest tajemnicą.
W Polsce do miast hanzeantyckich należał Toruń, Szczecin i Gdańsk. Były one ważnym punktem na mapie handlowej Europy i miały lepszy dostęp do drogich i cennych składników takich jak np. przyprawy korzenne. Stąd po dziś dzień znamy i smakujemy pierniki toruńskie czy szczecińskie.
Początkowo pierniki stanowiły produkt na tyle cenny, że przepisywane były jako lek i gościły w domach tylko najzamożniejszych Polaków. Wraz z biegiem lat te słodkie wypieki stawały się coraz bardziej popularne, a z czasem, od święta, zaczęły się pojawiać na dworach chłopskich. Mimo iż obecnie stanowią tylko słodką, bożonarodzeniową przekąskę, to w przeszłości wykorzystywano je jako środek poprawiający trawienie, posiłek dla żołnierzy czy zakąskę do alkoholu.
Piernik – symbol bogactwa
Tradycyjnie piernik przygotowuje się z jajek, mąki żytniej i pszennej, miodu i przypraw korzennych – cynamonu, imbiru, goździków i kardamonu. Wiele z tych składników charakteryzowało się wysoką ceną i niską dostępnością. A więc piernik był towarem luksusowym. Przygotowywany z dodatkiem orzechów, suszonych owoców czy czekolady stanowił duży rezerwuar energii i składników odżywczych. Wypiekany wyłącznie na święta miał symbolizować dostatek, bogactwo i majętność, a w okresie zimy, kiedy nie ma wielu świeżych produktów, dostarczać energii.
Rodzaje pierników
Wśród podstawowych rodzajów pierników wymieniamy te gotowe niemalże od razu po wypieczeniu, a także długodojrzewające. Zgodnie z tradycją ich przygotowanie należy rozpocząć jeszcze w listopadzie. Wtedy mamy szansę, że akurat na święta dojrzeją, będą miękkie i aromatyczne.
Pierniki to przysmaki, które podbiły serca mieszkańców wielu europejskich miast! Wśród tych polskich wyróżniamy:
- pierniki toruńskie;
- pierniki szczecińskie;
- pierniki gdańskie.
Na świecie znane są także pierniki pochodzące z Amsterdamu (Holadnia), Norymbergii (Niemcy) czy Pardubic (Czechy).
Wartość odżywcza piernika świątecznego
Tak jak wyżej wspomniano, piernik przygotowany w sposób tradycyjny – z miodu, jajek i pełnoziarnistej mąki to rezerwuar wielu cennych składników odżywczych. Chcąc oszacować jego wartość odżywczą, należy także pamiętać o opcjonalnych dodatkach – suszonych owocach, orzechach i nasionach.
W związku z tym, jak można się spodziewać, piernik to dosyć kaloryczny przysmak! Jedna porcja tego ciasta dostarcza około 300 – 350 kcal, stąd warto spożywać go z umiarem. Głównie kalorie pochodzą z węglowodanów i tłuszczów, a w mniejszej ilości także z białka. Jednakże są to dosyć zdrowe kalorie, ponieważ piernik zawiera wiele ważnych składników odżywczych. Są to np.:
- witaminy z grupy B;
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K;
- składniki mineralne: magnez, wapń, fosfor, żelazo, potas, miedź, cynk, mangan.
Wartość odżywcza 1 porcji piernika |
||||
Energia (kcal) |
Białko (g) |
Tłuszcze (g) |
Węglowodany (g) |
Błonnik pokarmowy (g) |
319,0 |
4,7 |
10,9 |
50,6 |
1,8 |
Tradycyjny przepis na piernik świąteczny
Tradycyjne pierniki przygotowuje się nawet miesiąc przed Bożym Narodzeniem! Tego wymaga fermentacja ciasta. Jednakże nie każdy z nas ma na to czas, a i nie każdy z nas o tym pamięta! Jeśli ty należysz właśnie do tych osób, poznaj nasz przepis na piernik bożonarodzeniowy – gotowy niemalże od razu!
Smacznego!
Ilość porcji: 12.
Czas przygotowania: 30 min + czas pieczenia (około 1h).
Składniki
- Mleko spożywcze 1,5% tł. – 1 szklanka – 250 ml;
- Mąka żytnia typ 1850 – 1 i 1/4 szklanki – 160 g;
- Mąka pszenna typ 500 – 1 i 1/4 szklanki – 160 g;
- Otręby owsiane – 1 łyżka – 7 g;
- Jaja kurze – 2 sztuki – 100 g;
- Masło klarowane – około ⅓ pojemniczka – 150 g;
- Cukier spożywczy – 1 i ¼ szklanki – 250 g;
- Miód – 2 łyżki – 50 g;
- Proszek do pieczenia – 2 łyżeczki – 8 g;
- Mieszanka przypraw korzennych (do piernika) – 2 łyżki – 24 g;
- Cynamon – 1 łyżka – 8 g;
- Kakao prawdziwe – 2 łyżki – 20 g;
- Kawa zbożowa – 2 łyżki – 12 g;
- Powidła śliwkowe – 2 łyżki – 40 g.
Opcjonalne dodatki
- polewa czekoladowa;
- lukier królewski;
- dekoracje świąteczne;
- powidła śliwkowe;
- cukier puder.
Polecamy do czytania: Jak zrobić cukier puder?
Sposób przygotowania
- Włącz piekarnik i nagrzej go do temperatury 180 st. C. Ustaw grzanie na funkcję góra – dół, bez termoobiegu.
- Przygotuj formę do ciasta – „keksówkę” o wymiarach 12 x 25 cm. Od wewnątrz posmaruj ją masłem i obsyp otrębami.
- Pozostałą ilość masła roztop w garnku, dodaj cukier i wymieszaj. Całość podgrzewaj na małym ogniu.
- Gdy masło się rozpuści, dodaj kakao, miód, powidła i przyprawy (przyprawę do piernika i cynamon). Wymieszaj wszystkie składniki i podgrzewaj je na małym ogniu, cały czas mieszając, aż miód się rozpuści.
- Zdejmij garnek z ognia i delikatnie przestudź zwartość. Dodaj pozostałe składniki: proszek do pieczenia, kawę zbożową, mleko i jajka. Wymieszaj wszystkie składniki szybko i dokładnie. Odstaw na bok.
- Obie mąki przesiej przez sitko. Stopniowo dodawaj je do masy z garnka, cały czas mieszając zawartość, tak, aby nie powstawały grudki.
- Przelej ciasto do formy i wstaw je do piekarnika.
- Ciasto piecz przez około 1h temperaturze 180 st. C.
- Wypieczone ciasto wyjmij z piekarnika i pozostaw je do ostudzenia.
- Gdy ciasto całkowicie ostygnie, możesz polać je lukrem królewskim lub polewą czekoladową i przyozdobić świątecznymi dekoracjami np. gwiazdkami.
Piernik świąteczny – jak przechowywać?
Dobrze przechowywany piernik zachowuje świeżość i niezwykły aromat nawet przez kilka miesięcy! Zatem, jak go właściwie przechowywać?
Odpowiednie przechowywanie piernika warto zacząć od tego, że po wypieczeniu potrzebuje on czasu, aby zmięknąć. W zależności od przepisu może to trwać nawet kilka tygodniu. Jeśli zależy nam na czasie, w tym okresie warto przechowywać go w zawiniętego w ściereczkę z plasterkami świeżego jabłka. Natomiast, gdy piernik będzie już odpowiednio miękki, należy przełożyć go do szczelnie zamykanego pojemniczka lub torebki foliowej.
Bibliografia
- M. Halbański. Leksykon sztuki kulinarnej. Warszawa, 1987.
- Historia. Muzeum piernika. Dostęp online 08.12.2019.
- H. Szajewska i wsp. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL 2017.