Wpływ podatku cukrowego na przemysł cukrowniczy

Podatek od cukru miał wejść w życie w Polsce w 2020 r., ale ostatecznie przesunięto go na 1 stycznia 2021 r.. Co dokładnie obejmuje cukrowa opłata? Jej wprowadzenie miało ograniczyć spożycie cukru. Droższe napoje miały zniechęcić kupujących, a firmy produkcyjne skłonić do zmiany receptur. Czy faktycznie coś się zmieniło? Zobaczmy, czym jest podatek cukrowy i jak wpłynął on na rynek oraz konsumentów.

Historia podatku cukrowego w Europie

Podatek od słodzonych napojów to nie nowość. Już sto lat temu wprowadziła go Norwegia, a potem instytucję opłaty wprowadziły m.in. Węgry, Francja, Meksyk i Wielka Brytania. Polska zdecydowała się na ten krok w 2021 r.

Nowa opłata dotyczy napojów z cukrem, słodzikami, kofeiną lub tauryną. Wyjątki? Napoje mleczne, izotoniczne, suplementy diety, żywność medyczna i soki z minimum 20% owoców lub warzyw.

Kto zarządza wpływami? Prawie całość trafia do Narodowego Funduszu Zdrowia, a reszta zasila budżet państwa. Jaki jest cel? Głównym celem jest ograniczenie spożycia cukru i zachęcenie producentów do zmiany receptur.

Podatek cukrowy – co to takiego?

Celem podatku cukrowego jest ograniczenie spożycia napojów o wysokiej zawartości cukru i innych substancji słodzących. Choć formalnie nie jest określany mianem podatku, przedsiębiorcy muszą go odprowadzać do urzędu skarbowego.

Skąd się wziął podatek cukrowy?

Pierwotnie planowano jego wprowadzenie w 2020 r., ale ostateczna decyzja zapadła później. 28 sierpnia 2020 roku prezydent Andrzej Duda podpisał stosowne dokumenty, a regulacje znalazły się w ustawie z 14 lutego 2020 r. Przepisy te zostały zawarte w artykule 7 ustawy dotyczącej promowania prozdrowotnych wyborów konsumentów.

Co obejmuje podatek cukrowy?

Opłata dotyczy napojów zawierających:

• cukry – w tym monosacharydy i disacharydy, a także produkty, które je zawierają,
• kofeinę i taurynę,
• substancje słodzące, takie jak ksylitol, sorbitol czy aspartam (zgodnie z regulacją Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008).

Jakie produkty są zwolnione?

Nie wszystkie artykuły podlegają tej daninie. Z opłaty wyłączone są:

• wyroby medyczne,
• suplementy diety,
• żywność specjalnego przeznaczenia, w tym mleko modyfikowane dla niemowląt,
• napoje z ponad 20% naturalnego soku owocowego lub warzywnego,
• produkty z mniej niż 5 g cukru na 100 ml,
• napoje węglowodanowo-elektrolitowe spełniające określone normy,
• produkty mleczne, np. jogurty, kefiry, maślanki.

Jaki cel przyświecał wprowadzeniu opłaty cukrowej?

Rząd liczył na to, że dodatkowe opłaty wpłyną na producentów i konsumentów. Firmy miały ograniczyć produkcję słodzonych napojów, a konsumenci chętniej wybierać zdrowsze alternatywy. Podatek cukrowy to narzędzie, które miało pomóc w walce z otyłością i innymi chorobami dieto-zależnymi.

Na kogo nałożony jest podatek cukrowy?

Podatek cukrowy to obowiązkowa opłata, którą muszą odprowadzać różne podmioty gospodarcze. Dotyczy ona osób fizycznych, prawnych oraz organizacji bez osobowości prawnej. Ustawa o zdrowiu publicznym precyzuje, kto jest zobowiązany do jego płacenia.

Obowiązek dotyczy firm, które:

• dostarczają napoje do sprzedaży detalicznej,
• produkują lub importują napoje z krajów UE i spoza niej,
• zamawiają bezpośrednio u producenta produkty objęte opłatą.

PKD a podatek cukrowy w działalnościach jednoosobowych

Podatek cukrowy dotyczy także osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Oznacza to dodatkowe wydatki, jeśli firma zajmuje się sprzedażą napojów objętych opłatą. Wpływa to nie tylko na koszty, ale też na sposób prowadzenia biznesu.

Przy zakładaniu firmy ważne jest więc właściwe przypisanie kodu PKD. To obowiązujący w Polsce system klasyfikacji działalności, który pomaga określić profil przedsiębiorstwa. Kod składa się z pięciu cyfr i powinien odzwierciedlać faktyczny zakres działalności. Jego poprawny wybór ma duże znaczenie na starcie i w późniejszym funkcjonowaniu firmy. Warto skorzystać z dostępnych poradników, które ułatwiają dopasowanie właściwego oznaczenia.

Jaka jest podstawa podatku cukrowego i w jaki sposób jest on obliczany?

Podatek cukrowy składa się z dwóch części, stałej i zmiennej. Część stała wynosi 0,50 zł za każdy litr napoju, jeśli zawiera on do 5 g cukru na 100 ml lub dowolną ilość substancji słodzących. Natomiast część zmienna naliczana jest dodatkowo w wysokości 0,05 zł za każdy gram cukru powyżej 5 g na 100 ml napoju. Jeśli produkt zawiera kofeinę lub taurynę, obowiązuje dodatkowa opłata w wysokości 0,10 zł za litr.

Niektóre napoje objęte są jedynie częścią zmienną podatku. Dotyczy to produktów na bazie soków owocowych, warzywnych lub mieszanych, w których zawartość soku wynosi co najmniej 20% oraz napojów węglowodanowo-elektrolitowych, jeśli zawierają one ponad 5 g cukru na 100 ml.

Przepisy określają również górną granicę podatku cukrowego. Łączna wysokość opłaty nie może przekroczyć 1,2 zł za litr napoju, co oznacza, że niezależnie od składu produktu, jego obciążenie podatkowe ma ustaloną maksymalną wartość. Celem tych regulacji jest ograniczenie spożycia napojów słodzonych oraz zachęcenie producentów do zmiany receptur na mniej kaloryczne i zdrowsze wersje.

Jak oceniać regulację i jakie są wątpliwości co do interpretacji podatku?

W początkowym okresie obowiązywania przepisu o podatku cukrowym, zarówno jego brzmienie, jak i sposób przedstawienia zasad kalkulacji przez Ministerstwo Finansów, powodowały trudności w rozliczeniach. Problem wynikał z niejasnej interpretacji przepisu, który wskazywał na maksymalną wysokość opłaty na poziomie 1,2 zł za 1 litr napoju. To, jak ten limit miał być stosowany, budziło wątpliwości, ponieważ na stronach rządowych sugerowano, że odnosi się on do sumy napojów wprowadzanych na rynek przez podatnika, a nie do poszczególnych rodzajów napojów. Takie podejście prowadziło do sytuacji, w których suma opłat za napoje przekraczała ten limit.

Z biegiem czasu, Ministerstwo Finansów zaktualizowało informacje, a kalkulacja opłaty została dostosowana do właściwej wykładni przepisów. Choć jest to krok w dobrą stronę, takie zmiany mogą budzić wątpliwości u podatników, zwłaszcza w kontekście wcześniejszych problemów.

Dodatkowo, trudności w rozliczeniach wynikały z licznych jednostek miary używanych w przepisach, takich jak mg, g, ml (w tym 100 ml) i litr. Wprowadzenie tych jednostek w różnych kontekstach sprawiało, że obliczenie opłaty stawało się skomplikowane i wymagało dużej precyzji. Podatnicy często zastanawiali się, jak prawidłowo wpisać wartości w formularzu CUK-1, co dodatkowo utrudniało cały proces.

Wysoki poziom skomplikowania przepisów znalazł odzwierciedlenie w niskiej liczbie prawidłowo złożonych deklaracji na początku obowiązywania opłaty. Według danych Ministerstwa Finansów, na dzień 28 lutego 2021 r., mniej niż 30% podatników złożyło poprawne deklaracje CUK-1.

Czy podatek cukrowy rzeczywiście poprawił zdrowie Polaków?

Opłata cukrowa w Polsce miała wpływ na rynek napojów słodzonych, ale także na zdrowie Polaków. W 2023 r. wpływy z tego podatku wyniosły 1,49 mld zł, o 150 mln zł mniej niż w 2022 r. Spadek może cieszyć, bo oznacza, że Polacy kupują mniej słodzonych napojów, a to dobry znak dla naszego zdrowia.

Po wprowadzeniu podatku ceny napojów słodzonych poszły w górę, a opłatę przerzucono na konsumentów. W pierwszym roku obowiązywania podatku sprzedaż napojów słodzonych spadła o 15-20%, w niektórych kategoriach nawet o 30%. Dla porównania, napoje bezcukrowe zyskały na popularności.

Choć świadomość Polaków rośnie, problem nadwagi i otyłości wśród dzieci wciąż jest ogromny. Raporty wskazują, że aż 30% dzieci w wieku 6-9 lat ma nadwagę. Z tego powodu, w 2023 r. pojawił się projekt zmiany przepisów dotyczących podatku cukrowego, który wyłącza napoje zawierające tylko naturalnie występujące cukry, ale obejmuje syropy.

Eksperci apelują jednak o rozszerzenie opłat na całą wysoko przetworzoną żywność, zawierającą dużo soli, cukru i tłuszczu. Wprowadzenie takich podatków, połączonych z dopłatami do zdrowych produktów, mogłoby zmotywować konsumentów do wyboru zdrowszych opcji.